Regisseur Sofia Jupither brengt in Ariadne auf Naxos twee uitersten samen

Regisseur Sofia Jupither maakt bij de Reisopera haar eerste operaproductie in Nederland. Met een achtergrond als toneelregisseur duikt ze het liefst diep in de zielenroerselen van haar personages. Geheel in de traditie van het Scandinavische toneel, met zijn voorkeur voor psychologisch realisme. Ze is sinds haar zestiende jaar verliefd op opera en heeft inmiddels menig succesvol operaproductie op haar naam staan. In Ariadne auf Naxos schuift ze  - letterlijk – twee uiteenlopende kunstvormen in elkaar: "Als je goed bent in wat je doet, maakt het niet uit of je ‘hoge’ of ‘lage’ kunst maakt."

Theater
Ze begon haar carrière als toneelregisseur en zoals ze zelf zegt ‘in de Scandinavische traditie’. Sofia Jupither: "Dit betekent dat ik geïnteresseerd ben in de psychologie van de karakters. Theater is voor mij de psychologisch realistische traditie van regisseur Ingmar Bergman, toneelschrijvers Henrik Ibsen en August Strindberg. Deze laatste zei eens dat het onze taak als kunstenaar is om in ieder moment de waarheid naar boven te willen halen. Ingmar Bergman leerde zijn acteurs om waarachtig in het gevoel en de gedachten van je karakter te zijn. Ik wil weten wat er van binnen gebeurt, waarom mensen doen wat ze doen? In Scandinavië kijken we niet weg van zware onderwerpen.’ Lachend: ‘Sterker nog: we zwelgen erin."

Verliefd op opera
Sofia Jupither (1974) komt uit een familie van academici, niet bepaald een kunstzinnig nest. Haar liefde voor opera begon op een dinsdagavond, toen ze zestien jaar oud was. Via een vriendin van haar moeder kreeg ze tickets voor een uitvoering van Tosca, in Stockholm. Ze was verbaasd en overdonderd en op slag verliefd op de kunstvorm opera. Sofia Jupither: "Ik wist niet precies waarom maar het was een absoluut overweldigende ervaring. Visueel, de muziek, het was bigger than life en het blies me omver. Ik kocht de volgende dag een cd van Tosca en draaide die eindeloos opnieuw."

Uiteindelijk is ze getrouwd met een operazanger – en weer van hem gescheiden. Ze ging aan de slag als theaterregisseur en pas in 2013 maakte Sofia haar eerste operaproductie: een bejubelde Salome in Stockholm. "Ik heb zoveel respect voor zangers, voor hun combinatie van ambacht en artisticiteit. Het is verbazingwekkend wat ze technisch met hun lichaam kunnen doen. Tegelijkertijd moeten ze dat in combinatie met muzikaliteit en gevoel kunnen overbrengen."

Humoristische ode aan opera
"Ik ben geïnteresseerd in de interactie tussen mensen en wat er gebeurt als verschillende werelden elkaar ontmoeten. Zo duik ik in ieder nieuw stuk dat ik ga maken. In Ariadne auf Naxos levert dat zeker ook humoristische scenes op. In het Vorspiel leren we al die heel verschillende karakters uit verschillende werelden kennen, de ijdele Prima Donna, de ambitieuze Komponist en de uitbundige Zerbinetta. Dit stuk is door Hoffmansthal en Strauss geschreven als een ode aan al die podiumkunstenaars. Met een flinke lading humor maar ook veel empathie voor het operavak waarin wij werken."

Twee werelden worden één
Sofia Jupither voegt in haar concept de twee uiteenlopende werelden van Vorspiel en Oper samen. Dat mogen we vrij letterlijk zien: alle karakters uit de tweede akte (de Opera) zijn ook al aanwezig in de eerste akte (Vorspiel). En in de Oper (tweede akte) zien we nog steeds de interactie tussen de ‘backstage’- mensen en de Opera-karakters. Het huis van de Major Domus waarin zich dit allemaal afspeelt, verandert ook niet tussen de twee aktes. De twee groepen kunstenaars werken in dezelfde ruimte en moeten er samen maar een compromis vinden. Met alle stressvolle en hilarische gevolgen van dien….

Hoge versus lage kunst?
Jupither: "Librettist Hoffmanshtal en componist Richard Strauss wilden met deze opera de spot drijven met de serieuze Opera Seria, maar ook met de komische Opera Buffa. In het stuk gebeurt er iets wonderlijks; de twee groepen kunstenaars blijken niet zo veel van elkaar te verschillen. Als je goed bent in wat je doet, maakt het niet uit of je ‘hoge’ of ‘lage’ kunst maakt. Aan het eind van het Vorspiel wordt gezegd:  'Musik ist eine Heilige Kunst, zu versammeln alle Arten von Mut wie Cherubim um einen strahlenden Thron. Und darum is Musik die heilige under den Künsten!' De boodschap vind ik echt heel goed, de magie zit in de muziek om ons samen te brengen. We maken allemaal kunst, laten we elkaar respecteren. We zitten allemaal in hetzelfde schuitje."

Ariadne versus Zerbinetta
Sofia vindt de relatie tussen de twee belangrijkste vrouwen in het stuk fascinerend.  “Aan de ene kant hebben we de Prima Donna, een vrouw die alleen maar leeft en weg zwijmelt voor  die ene man Bacchus. En aan de andere kant Zerbinetta die van gekkigheid niet weet welke man ze moet kiezen uit al haar aanbidders. Twee tegenpolen – de archetypen van de Madonna en de Hoer. In deze opera worden ze allebei belachelijk gemaakt. Maar wij zijn allemaal zowel Ariadne als Zerbinetta. We zijn mensen, geen karikaturen. Dat wil ik in deze opera laten zien."

Regisseur Sofia Adrian Jupither is in 1974 geboren in Göteburg, Zweden. Ze regisseert naast operaproducties ook theaterstukken en dramaseries voor televisie. Sinds 2001 boekte Sofia Jupither veel succes in Zweden en Noorwegen, vooral met haar bewerkingen van klassieke en hedendaagse Scandinavische schrijvers. In 2013 maakte ze haar debuut als operaregisseur met Richard Strauss' Salome bij de Koninklijke Zweedse Opera met Nina Stemme in de titelrol. Voor deze productie ontving ze in 2014 de Thaliaprijs van het Svenska Dagbladet. Recent maakte ze in Malmö een succesvolle Turandot en dit jaar was haar bejubelde Tristan und Isolde te zien  bij de Koninklijke Deense Opera in Kopenhagen. Sofia is mede-eigenaar en – oprichter van Jupither Josephsson Theatre Company.